POČETAK IDEJE: KONKURENCIJA VENECIJI I FAŠISTIČKOM PRITISKU
Venecijanski filmski festival je, od početka rada 1932. godine, bio veliki internacionalni filmski događaj. Kao jedini takve vrste, okupljao je filmske stručnjake i znalce iz cijelog svijeta, i glavna odlika je bila odlučivanje žirija o pobjednicima. Sve se promijenilo 1938-e godine, u osvit fašističkih režima u Italiji i Njemačkoj.
Favoriti za pobjedu su bila američka ostvarenja: “Pustolovine Toma Sawyjera” i “Snjeguljica i sedam patuljaka”, te se očekivalo da Mussolini Cup padne pripadne nekom od njih. To se nije desilo jer je pod pritiskom Adolfa Hitlera i Benita Mussolinija, nagrada dodijeljena talijanskom i njemačkom filmu (“Luciano Serra pilota” Goffreda Alessandrinija i “Olympia” od Leni Riefenstahl).
Internacionalni žiri i javnost bili su bijesni na ovu odluku te su članovi žirija iz Francuske, Velike Britanije i Sjedinjenih Država napustili festival, rekavši da su završili s Venecijom. Philippe Erlanger, francuski diplomata koji je bio te godine u Veneciji, došao je na ideju da Francuska kreira vlastiti filmski festival koji će biti politički neutralan i slobodan od bilo kakvog pritiska.
Njegova ideja se dopala francuskom ministarstvu obrazovanja i pripreme za prvi francuski festival su počele. Kao destinacija odabran je Cannes – dobra turistička lokacija na francuskoj rivijeri. Iako su imali malo vremena, za organizaciju jer se novi venecijanski festival bližio, uspjeli su sve pripremiti na vrijeme. Tadašnja velika holivudska imena su se pojavila na gala večeri 31. augusta 1939 kada je organizovana privatna premijera filma “Zvonar crkve Notre Dame”.
Onda je na vrata zakucao Drugi svjetski rat.
OTKAZIVANJE FESTIVALA KOJI NIJE NI POČEO
Sve je trebalo biti savršeno: holivudske zvijezde su pristizale, donoseći prestiž i glamur u Cannes, filmovi su bili spremni za prikazivanje – čak je i jedan od Lumiere braće, Louis, otac filmske umjetnosti, trebao biti počasni predsjednik festivala. No, dan nakon gala večeri, Njemačka je izvršila invaziju na Poljsku. Festival je do daljnjeg odgođen, ali se situacija u Evropi rapidno pogoršavala. Nakon odgađanja, Evropu je zahvatio rat, te je festival, koji nije čestito ni počeo, bio otkazan.
U narednim godinama, idejni tvorac festivala Philippe Erlanger se svojski borio da ideja za festival ne padne u zaborav. To je bilo komplikovano za izvesti jer je rat bijesnio svom snagom, a Francuska je uskoro bila okupirana. Ipak, festival je umalo održan 1940-te, kada je, tada još uvijek neutralna Italija, pristala da ko-organizira festival pod uslovom da se datum održavanja ne podudara s Venecijom. To je propalo kada je Mussolini objavio rat Francuskoj, te se organiziranje festivala odgodilo. No, Erlanger nije odustajao. Morao je čekati osam godina da se njegova ideja ostvari. I dočekao je.
“Treći čovjek”: Grand Prix 1949. godine (Photo: Screenshot)
POČETAK, KLAPA 2: PRVE USPJEŠNE GODINE
Razorena post-ratna Francuska, ispunila je snove Phillippea Erlangera, kada je 20-og septembra 1946. godine u Grand Hotelu u Cannesu, američka pjevačica Grace Moore svojim operskim glasom otvorila festival. U prvoj godini festival je ugostio filmove iz 19 država svijeta i odmah na početku je najavio svoj veliki potencijal. Najveće režiserske i glumačke zvijezde tog doba bile su na festivalu – Cannes je ostvario start iz snova. Ispoštovane su želje Venecijanskog festivala da se datumi ne poklapaju i Evropa je dobila svoj drugi gigantski filmski događaj.
Festival nije imao veliku takmičarsku filozofiju jer su nagrade dodjeljivane gotovo svakom filmu koji je prikazan. Prvi festivali više su ličili na društveni događaj nego na filmski festival, ali su uprkos tome filmske zvijezde i dalje pristizale i podržavale organizaciju. Zbog velike pažnje, festival je uskoro postao svjetski događaj, i biti njegov dio je postala velika čast i prestiž.
Turisti su preplavili Francusku, film se slavio i poštovao, i nakon što se mislilo da je Drugi svjetski rat, koji je prošao bio najveći problem za festival, ispostavilo se da festival tek čekaju ne tako lagana vremena. Iako je početna ideja bila da program festivala bude protiv cenzure i u potpunosti slobodan od političkih uticaja, organizatori nisu mogli da se bore protiv jednog drugog problema – Hladnog rata.
HLADNI RAT; CENZURA; PALME D’OR; FRANCUSKI NOVI TALAS
Hladni rat je bio sukob gdje su Amerikanci i Sovjeti odmjeravali snage u apsolutno svemu osim u oružanom sukobu, te filmska umjetnost nije bila izuzetak. Cannes je, kao što je već spomenuto, bio svjetski događaj, te kao takav savršena prilika za Amerikance i Sovjete da odmjere snage i propagande na filmskom platnu. Cannes je zbog toga morao uvesti posebna pravila o cenzurama, u zavisnosti koliko je film politički pristrasan, te se nekoliko puta desilo da neki film uopšte ne bude prihvaćen na festival.
U isto vrijeme, festival se borio sa nedostatkom sredstava, te 1948-e i 1950-e uopšte nije održan. Takođe, pojavile su se i nove takmičarske kategorije, koje je dodjeljivao žiri u potpunosti sastavljen od francuskih slavnih ličnosti – najveća nagrada je bila Grand Prix. Druge nagrade su bile sekundarne, kao što su nagrada za najbolju zabavu, fiktivni dokumentarac, film ispričan u nepokretnim slikama, poetski humor, istraživački film i legendarni film. Najviše su se nagrađivale tehničke inovacije, te zbog svih ovih stvari, neuobičajen sistem nagrađivanja nije naišao na pozitivne kritike.
Zbog toga je od 1954-e na snagu stupio drugačiji format. Žiri je bio internacionalan, činili su ga ljudi iz filmske industrije a ne slavne ličnosti. Prvi put je dodijeljena najprestižnija nagrada u Cannesu – “Zlatna palma” (Palme d’or). Nagradu je osvojio američki film “Marty” u režiji Delberta Manna. U isto vrijeme, mali, ali zapaženi časopis “Cahiers du Cinema” je objavljivao članke o filmu – vodeći autori su bili Andre Bazin, Francois Truffaut i Jean-Luc Godard. Oni su kritikovali tradicionalni način snimanja filmova i željeli su ponuditi svijetu drugi, intimniji i slobodniji način kako kreiranja tako i konzumiranja sedme umjetnosti.
Kada je mladi kritičar Francois Truffaut napisao vrlo direktan i brutalan članak o, po njemu lošem stanju u francuskom filmu, postao je jedini kritičar kojemu je Cannes zabranio dolazak. Ipak, samo godinu poslije, Truffaut je snimio svoje debitantsko ostvarenje, “The 400 Blows”, i upravo mu je Cannes dodijelio nagradu za najbolju režiju. To je najavilo veliki zaokret u filmskoj umjetnosti, jer su i ostali autori, kao što su Agnes Varda, Jean-Luc Godard, Andre Bazin, Eric Rohmer, Claude Chabrol, u sljedećim godinama počeli praviti filmove koji će zauvijek promijeniti filmsku umjetnost. Danas se taj njihov pokret naziva Francuski Novi Talas.
“Nadnica za straha”: Grand Prix 1953 godine/Photo: Cinedis
ŠEZDESETE: PROCVAT EVROPSKOG FILMA I NOVA STRATEGIJA ORGANIZATORA
Generalni delegat Cannes film festivala, Robert Favre Le Bret, je putovao svijetom kako bi otkrivao nove filmove i pozivao nove države na festival, želeći da obogati program i čitavo takmičenje. Strategija je uspjela i ona funkcioniše i dan danas. Osim toga, novi direktor festivala, Andre Malraux, je odobrio prikazivanje politički tematskih filmova, koji su uglavnom nosili nagrade nasuprot favoriziranim ostvarenjima Federica Fellinija, Michelangela Antonionija i Luisa Bunuela.
To nije nanijelo nikakvu štetu renomeu festivala. Naprotiv, filmske zvijezde nastavile su dolaziti, a veličina festivala se povećavala. Takmičarski program je postajao sve žešći i konkurentniji, a kada je Andre Malraux pozvao i profesionalce iz filmske industrije da promovišu inovacije Cannes je dobio i dimenziju promoviranja kako umjetnosti tako i industrije.
Maj 1968-e bio je upamćen po ogromnim demonstracijama širom Francuske, koje su uzele svoj danak i na festival, u smislu da se neki filmovi nisu čak ni prikazivali, ne zbog miješanja organizatora nego protestanata. Nakon demonstracija, revolucionarne promjene u filmskom narativu su već zahvatile Sjedinjene Države, te ključna riječ koja i dan danas opisuje historiju Cannesa jest protest.
NOVI IDENTITET FESTIVALA I NARATIVNOG FILMA
Početkom sedamdesetih, festivalom su dominirali filmovi koji su imali atmosferu protesta. U to vrijeme je u Americi vladala seksualna revolucija, režiseri novog Holivuda su dobijali svojih pet minuta slave te su organizatori Cannes-a shvatili da trebaju biti ukorak s vremenom. Do 1972-e, države učesnice su birale filmove koji će se takmičiti i prikazivati na festivalu, no od te godine Cannes je promijenio pravila. Samo organizatori i stručni žiri mogu odlučivali su o izboru filmova, te cijelo odlučivanje, uključujući i filmski program i nagrade, dolazi u njihove ruke.
Promocija drugih filmskih kategorija je postala češća: napravljene su sekcije koje promoviraju film u drugim umjetničkim formama, filmove koji su zasnovani na stvarnim događajima i filmske kompilacije. Takođe, festival je po zakonu postao javni servis.
Identitet Cannesa je kompletiran 1978-e godine, kada su uveli prikazivanje filmova koji nisu u takmičarskom programu – grupiranje gore navedenih sekcija u kategoriju zvanu “Un Certain Regard”. Na kraju, kreiranje “Camera d’or prize” za debitantska ostvarenja iz svih kategorija. S ovim inovacijama, Cannes je zacementirao svoju progresivnu filozofiju i konačno dobio izgled kakav je zamislio kreator Philippe Erlanger: festival bez restrikcija koji će slaviti ostvarenja iz čitavog svijeta – biti i ostati slobodan.
“Taksist”: Zlatna palma 1976 godine/Photo- Columbia/Tristar
SIMBOLIČNI POČETAK MODERNOG CANNES FILM FESTIVALA
Kad su organizatori govorili da žele slaviti filmove iz čitavog svijeta, to nije ostalo samo na riječima. Strategija putovanja po svijetu i pozivanja filmaša na festival, donijela je ostvarenja iz zaista svih krajeva svijeta: Filipini, Kina, Kuba, Australija, Indija, Novi Zeland, Argentina, Japan, pored filmova iz Italije, Švedske, Engleske i Sjedinjenih Država. Velika redateljska imena su ili ostvarivala svjetsku slavu ili je samo potvrđivala u Cannesu – Spike Lee, Jim Jarmusch, Akira Kurosawa, Lars von Trier, Peter Greenaway, Sergio Leone, Theo Angelopoulos, Woody Allen, Andrzej Wajda, Andrei Tarkovski, Wim Wenders, Ingmar Bergman, i brojni, brojni drugi…
Kasnih osamdesetih, Cannes je simbolično naznačio novo poglavlje u historiji, preselivši događaj iz stare zgrade u novoizgrađenu, “Palais des Festivals et des Congres”, kolokvijalno nazvana “Bunker”. U novoj zgradi, u filmovima je moglo da uživa hiljade ljubitelja sedme umjetnosti, a najveće kino bilo je Grand Theatre Lumiere koje je moglo primiti 2400 gledalaca.
Takav glamur i veličina festivala, samo je još više potvrdilo prestižni i nepokolebljivi uticaj Cannesa na čitav filmski svijet, i od festivala napravilo jedan od najvećih događaja u čitavom svijetu. U novoizgrađenom objektu, hodanje po 24 crvene stepenice postao je neoficijalni, ali poštovani Cannes ritual, koji se prikazuje u medijima iz čitavog svijeta.
DEVEDESETE I NOVI MILENIJUM: SVIJET UJEDINJEN FILMOM
Kasne osamdesete i počeci devedesetih obilježili su raspad SSSR-a i pad Berlinskog zida, što je pozvalo filmaše iz istočnog bloka da pokažu svoja ostvarenja na Cannesu. Biti dio festivala, prikazati film bez osvajanja nagrade, za filmaše je značilo puno. Filmska umjetnost se cijenila, poštovala i voljela jednako bez obzira iz kojeg dijela svijeta dolazila. Od Sjedinjenih Država pa sve do australijskih ostvarenja svi su filmaši imali samo jedan kriterij: kvalitet onog što stvaraju.
Tih godina su velike američke produkcijske kuće bojkotovale Festival, kao odmazda za GATT sporazum o ukidanju tarifa između država. To uopšte nije uticalo na festival, nego je samo dalo vjetar u leđa nezavisnim producentima da briljiraju na festivalu, što su oni i uradili. Mladi i perspektivni filmaši, kao što su braća Coen i Quentin Tarantino, osvojili su nagrade za svoje filmove, “Barton Fink” odnosno “Pulp Fiction”.
Organizatori su imali dovoljno veliku reputaciju da mogu priuštiti prikazivanje filmova sa velikim, teškim i kontroverznim temama, i autorima kao što su Ken Loach, Mathieu Kassovitz i Emir Kusturica, dali su maksimalnu slobodu i prostor za prikazivanje njihovih ostvarenja. Socijalne teme su izazivale velike debate u javnosti i Cannes film festival je često bio mjesto gdje su ti filmovi doživljavali svjetsku premijeru i slavu.
Cannes je podržavao i filmove koji propituju umjetničke vrijednosti samog filma, te je život u filmu, filozofija sedme umjetnosti postala zaštitni znak koji je postao i ostao velika tradicija i sistem vrijednosti koju Cannes njeguje i danas. Konstantne i kreativne inovacije, sve u svrhu promovisanja filma i ljubavi prema filmu nastajale su gotovo svake godine. Počasne nagrade, filmski globalni forumi, slavljenje i prikazivanje obnovljenih filmskih klasika, ujedinjavanje režisera iz čitavog svijeta u pravljenju kratko i dugometražnih filmova sa određenom filmskom temom, i brojne druge briljantne inovacije označili su Cannes kao mjesto ultimativne filmske slobode.
“Pulp Fiction”: Zlatna palma 1994 godine/Photo: Miramax
NOVE PERSPEKTIVE; EPILOG
Svjetska kriza uzrokovana korona virusom, uzrokovala je odgađanje filmskog festivala u Cannes-u za ovu godinu te se festival vjerojatno neće održati. U svakom slučaju, Cannes je u svojoj turbulentnoj historiji već imao iskustva sa odgađanjem i otkazivanjem festivala, pa ako njegovu ideju nije uništio Drugi svjetski rat, onda autor ovog teksta vjeruje da ga neće poljuljati ni novonastala svjetska kriza.
Za kraj treba napomenuti da je Cannes filmski festival dio velike festivalske trojke, Venecija i Berlinalea te važi za najuticajniji od nabrojanih. Nerijetko se dešava da filmovi koji pokupe nagrade na Cannesu, dobiju nagrade i na ostalim prestižnim dodjelama, kao što su Oskari, Zlatni Globusi, BAFTA, i brojni, brojni drugi.
Oldboy: Velika nagrada žirija za redatelja Chan-wook Parka/Photo: Tartan Films
Kada je Philippe Erlanger, idejni tvorac festivala, zamislio ovo kao mjesto slobode i bez restrikcija, vjerovatno nije ni sanjao do kolikih proporcija će narasti njegova ideja. Od slabašnog konkurenta Venecijanskom filmskom festivalu, Cannes je postao mjesto gdje, u roku trajanja festivala, svi pričaju istim, filmskim jezikom. Apsolutno sve strane svijeta i filmaši iz svakog ćoška planete zemlje su dobrodošli da podijele svoja ostvarenja, pokažu svijetu šta misle i ostvare čast od makar učestvovanja na festivalu na predivnoj francuskoj rivijeri.
Autor teksta: Mustafa Sejdinović
Tekst o Mostri – filmskom festivalu u Veneciji možete pročitati OVDJE
Odgovori